سهم ایران از انرژیهای تجدیدپذیر چقدر است؟

---

با وجود این، دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مورد سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید و عرضه کلی انرژی در کشور معتقد است: در سبد کلی انرژی هنوز تجدیدپذیر‌ها سهم نمایانی ندارند و سهم آن‌ها به کمتر از یک درصد و حتی شاید کمتر از نیم درصد می‌رسد.

 در تابستانی چنین گرم که روزانه بیش از ۱۰ ساعت بارقه‌های خورشید روزمان را روشن و سرمان را گرم می‌کنند؛ شاید اولین سوال این باشد که آیا این بارقه‌ها فقط به کار رساندن میوه‌های تابستانی می‌آیند یا فواید دیگری برای این بیکرانه روشن می‌توان اندیشید؟

انرژی خورشیدی و دیگر منابع انرژی‌های تجدیدشونده این روز‌ها به منبعی قابل توجه برای تامین انرژی تبدیل شده و چرخ صنعت، کشاورزی و اقتصادهای بزرگ دنیا را می‌چرخاند.

به نوشته گروهی از محققان ایرانی و خارجی در مقاله «حال و آینده انرژی خورشیدی در ایران/Solar Enrgy in Iran: Current State and Outlook» مجموع مساحت ایران ۱۶۰۰ کیلومتر مربع یا۶ .۱  در ۱۰ متر مربع است و هر متر مربع هر ساعت به طور متوسط ۲۲۰ کیلووات ساعت انرژی تابشی خورشید دریافت می‌کند. در صورتی که تنها ۱ درصد کل مساحت کشور با کارآمدی ۱۰ درصد به انرژی خورشیدی اختصاص داده شود؛ حدود ۹ میلیون مگاوات ساعت روزانه انرژی به دست می‌آید.

با وجود این، دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مورد سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید و عرضه کلی انرژی در کشور معتقد است: در سبد کلی انرژی هنوز تجدیدپذیر‌ها سهم نمایانی ندارند و سهم آن‌ها به کمتر از یک درصد و حتی شاید کمتر از نیم درصد می‌رسد.

سیروس وطنخواه گفت: ظرفیت برق تولیدی کشور حدود ۷۰ هزار مگاوات (هر مگاوات یک میلیون وات) نیروگاهی است و کل ظرفیت نصب شده تجدیدپذیر‌ها به ۳۵۰ مگاوات نمی‌رسد.

وضعیت کلی انرژی

بر اساس آخرین بررسی آماری وضعیت انرژی که شرکت بریتیش پترولیوم ژوئن ۲۰۱۷ منتشر کرد (آمار‌ها سال ۲۰۱۶ را در برمی گیرد)؛ امروزه ۹.  ۳۲درصد انرژی مورد نیاز جهان از نفت، ۲ . ۲۹ از گاز،۲ . ۲۹ از ذغال سنگ،۸ .۶ درصد از انرژی برق آبی، ۴. ۴ از انرژی هسته‌ای و۸ . ۲ از انرژی‌های تجدیدشونده تامین می‌شود.

با آنکه سهم انرژی‌های تجدیدشونده زیاد نیست؛ تولید این نوع انرژی‌ها طی یک دهه قبل از ۸ دهم درصد در کل انرژی جهانی به۸ . ۲ درصد رسیده و بعضی کشور‌ها مانند کاستاریکا (۹۸ درصد) دانمارک (۱۴۰ درصد) و ایسلند (۱۰۰ درصد) میزان قابل توجهی از انرژی مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی تامین می‌کنند.

امروزه چین (۱۸ درصد)، ژاپن (۱۴ درصد)، آلمان و آمریکا (بیش از ۱۳ درصد) برای تامین نیازهای خود به منبع لایزال خورشید روی آورده اند؛ تا از آلودگی ناشی از سوخت‌های فسیلی ر‌ها شده، با پایان یافتن منابع نفتی جهان نگران نباشند، نیازهای روزافزون خود به انرژی را پاسخ دهند و از برکات بی شمار این منبع برخوردار شوند.

با وجود همه این آمار‌ها میزان تولید انرژی‌های تجدیدشونده شامل منابع مختلف خورشیدی و بادی در ایران به درستی مشخص نیست و با وجود سیاست‌های تشویقی دولت از جمله خرید تضمینی برق نیروگاه‌های خورشیدی برای ۲۰ سال و به قیمت هفت برابر قیمتی که دولت می‌فروشد، از کمتر از دو درصد تا نزدیک به یک درصد متفاوت است.

خورشید را دریابیم

استاد دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب که مسوول طرح نصب آبگرمکن‌های خورشیدی در این دانشگاه است، قیمت پایین حامل‌های انرژی را یکی از دلایل توسعه نیافتن این نوع از انرژی‌ها در کشور دانسته و می‌گوید: با وجود آنکه افزایش یا تثبیت قیمت حامل‌های انرژی موافقان و مخالفان خود را دارد، همگان اتفاق نظر دارند قیمت انرژی در ایران در مقایسه با بسیاری کشور‌ها پایین است.

به گفته فرزاد جعفرکاظمی، شناخت ناکافی از فناوری‌های موجود برای استفاده از انرژی خورشیدی و لزوم آموزش این موارد از دیگر دلایل است.

نویسنده کتاب «ابزار دقیق مقدماتی» همچنین بر لزوم حمایت بیشتر و هدفمند از تولید یا استفاده از فناوری‌های مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر تاکید دارد و می‌گوید: با آنکه در ایران نیز اقداماتی در این خصوص انجام شده، این برنامه‌ها در وهله اول باید بر مبنای یک نقشه راه مشخص انجام شوند.
 
برنامه کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت کشور در این خصوص و حمایت‌ها از بخش‌ها و ساز و کار آن باید مشخص شود. تنها در این صورت می‌توان انتظار آینده روشن برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی داشت. در غیر این صورت جمع همه فعالیت‌های خودجوش پراکنده و بدون هدف در این زمینه نتایج مطلوبی نخواهد داشت.

اما در مورد اسناد بالادستی که مسیر کلی کشور را در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر مشخص کنند اسنادی از قبل تصویب شده و سند ملی توسعه دانش بنیان انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در انتظار ابلاغ است.

سند راهبرد ملی و نقشه راه توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی خورشیدی مصوب سال ۱۳۹۴ پژوهشگاه نیروست. همچنین سند ملی توسعه دانش بنیان انرژی‌های تجدیدپذیر در ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده و باید توسط رئیس جمهوری ابلاغ شود.

غیر از این سند، راهبردهای انرژی تنظیمی سازمان برنامه و بودجه در یکی دو بند به صورت مستقیم روی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر انگشت گذاشته و ظرفیت پنج هزار مگاوات را تا پایان برنامه ششم توسعه در نظر گرفته است.

انرژی‌های تجدیدپذیر متناسب با ظرفیت کشور توسعه نیافته‌اند

مجری طرح توسعه فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر در پژوهشگاه نیرو نیز در مورد روند توسعه انرژی خورشیدی در کشور با اشاره به تبدیل شدن معاونت برق و انرژی در وزارت نیرو به دو معاونت جداگانه بر اساس مصوبه سال گذشته مجلس شورای اسلامی گفت: بعد از شکل گیری این معاونت سیاست گذاری‌ها در این حوزه و معاونت برنامه ریزی می‌شود و پژوهشگاه یکی از بازوهای اجرایی است.

داود محمدی در پاسخ به این سوال که به نظر می‌رسد یکی از دلایل کم توجهی به انرژی خورشیدی هزینه‌های گزاف آن باشد افزود: بحث اقتصادی همیشه در این حوزه مطرح است، ولی مسائل را باید با هم نگاه کنیم. در چند سال گذشته قیمت تجهیزات انرژی خورشیدی به دلیل رکود جهانی، کاهش قیمت نفت و ورود چین به این بازار حدود ۳۰ درصد کاهش یافت.

از دیگر سو، گران بودن تجهیزات تولید انرژی خورشیدی هم فاکتور مهمی است که وطنخواه درباره آن می‌گوید: قیمت هر کیلووات برق تولیدی از پانل‌های خورشیدی در جهان به زیر ۴ تا ۵ سنت یورو رسیده است؛ در ایران هم به لحاظ مواد مورد استفاده در این پانل‌ها برنامه هایی داریم و بعضی شرکت‌های دانش بنیان روی آن کار می‌کنند؛ مثلا روی سلول‌های خورشیدی پروسکایت یا سلول‌های زیستی، فرایندهای تولیدی پانل‌های دوسویه/bifacial که از هر دو سطح نور خورشید را جذب و تولید انرژی می‌کنند.

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: توسعه انرژی‌های فسیلی در کشور با پول و تصدی دولت انجام شده، ولی در حال حاضر در حوزه انرژی تجدیدپذیر از مشارکت بخش‌های خصوصی بیشتر استفاده می‌شود.

اما معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان ساتبا با سرمایه گذاری دولت در این بخش مخالف است و می‌گوید: سرمایه گذاری دولت در توسعه انرژی خورشیدی افزایش هزینه و زمان همچنین کاهش بهره وری را همراه دارد؛ ضمن اینکه امکان آن از نظر مالی نیست.

سیدمحمد صادق زاده گفت: در سرمایه گذاری دولتی با سه مشکل اساسی روبرو هستیم؛ هزینه در پروژه دولتی یک و نیم تا دو برابر بیشتر از هزینه واقعی است، دو تا سه برابر بیشتر زمان می‌برد و میزان بهره وری کمتر از ظرفیت است. ولی بخش خصوصی با ظرفیت تمام بهره برداری می‌کند. مقوله دوم این است که دولت اصلاً توان تامین این منابع مالی را ندارد.

در همین حال وطنخواه معتقد است: در حال حاضر توسعه تجدیدپذیر‌ها بدون حمایت دولت با دشواری مواجه خواهد بود. دولت‌ها بسته‌های سیاستی حمایتی از توسعه این بخش دارند؛ زیرا هنوز دو کفه انرژی‌های متعارف و تجدیدپذیر برابر نیستند.

وی با تاکید بر ادامه سیاست‌ها در زمینه توسعه انرژی خورشیدی گفت: صنعت تجدیدپذیر‌ها در کشور ما هم در بخش دولت و سیاست‌های دولتی و هم در بخش خصوصی جوان است و جای کار بسیار دارد؛ در بسیاری کشور‌ها بسته یا بسته‌های سیاستی متنوعی برای مشارکت و تشویق سرمایه گذاری بخش خصوصی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تدارک دیده اند.

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر تاکید می‌کند: به طور کلی با توجه به بروکراسی و مداخله چند نهاد اداری، مشکلات اجرایی تملک و تخصیص زمین، نبود یا کمبود منابع پایدار مالی برای خرید برق تجدیدپذیر، قیمت تقریبا رایگان انرژی در کشور، در سایه نفت و گاز ماندن تجدیدپذیرها، نبود زیرساخت‌های منطقه‌ای و ملی برای حرارت تجدیدپذیر و هزینه‌های قابل توجه سرمایه گذاری در داخل، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر کار ساده‌ای نیست و به همین دلایل توسعه آن‌ها متناسب با پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های کشور انجام نشده است.

صادق زاده در مورد مشکل تخصیص زمین برای احداث این نیروگاه‌ها می‌گوید: بعضی سرمایه گذاران می‌خواهند از زمین‌های دولتی استفاده کنند که راه برای آن باز است؛ اما در حوزه اختیارات وزارت جهاد و کشاورزی است و تاکنون بیش از دو هزار هکتار زمین در اختیار سرمایه گذاران تجدیدپذیر قرار گرفته؛ ولی فرایند پیچیده‌ای دارد. در بعضی استان‌ها این کار خیلی سریع‌تر انجام می‌شود و بعضی کندتر.

وی ادامه داد: مجوز محیط زیستی را که سازمان حفاظت محیط زیست می‌دهد عموماً به سادگی صادر می‌شود؛ اما متقاضی‌ها در دو نقطه یکی تخصیص زمین‌های دولتی و دیگری در مورد مجوز اتصال نیروگاه به شبکه با مشکل روبرو هستند که از شرکت‌های برق منطقه‌ای دریافت می‌کنند.

با وجود اختلاف نظر‌ها در مورد لزوم سرمایه گذاری دولت در این بخش و ... تلاش‌های ساتبا در سال جاری به افزایش ظرفیت تولید برق خورشیدی از ۳۵۰ مگاوات به ۴۲۰ مگاوات منجر شده که هر چند هنوز زیاد نیست؛ رشد خوبی را نشان می‌دهد. همچنین افتتاح خط تولید تجهیزات انرژی خورشیدی شیراز با ظرفیت تولید سالانه ۱۳۰ مگاوات در فاز اول و در مراحل طرح توسعه تا میزان ۲۵۰ مگاوات می‌تواند ضمن اشتغالزایی در این بخش کشور را از ورود تجهیزات لازم انرژی خورشیدی بی نیاز کند.

یقینا استمرار سیاست‌های تشویقی و حمایت بیشتر از بخش خصوصی برای احداث این نیروگاه ها، حل مشکل تامین منابع خرید برق، تلاش برای جذب سرمایه گذاران خارجی بیشتر به ویژه با توجه به موقعیت مناسب کشور برای صادرات برق به کشورهای همسایه تسریع در توسعه تولید صفحات خورشیدی متناسب با موقعیت کشور، حل مشکل تخصیص زمین‌های دولتی و ورود برق تولیدی به مدار و از همه مهم‌تر اطلاع رسانی درست و مفید برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی در این بخش تن‌ها بخشی از اقداماتی است که باید برای استفاده بیشتر از انرژی خورشیدی انجام دهیم.